Từ Điển Tiếng Việt – Hoàng Phê

Tác giả: Hoàng Phê

Cố GS. Hoàng Phê là người chủ biên của cuốn Từ điển Tiếng Việt nổi tiếng được hoàn tất đúng 20 năm trước và được xuất bản lần đầu tiên năm 1988. Cuốn từ điển này gồm khoảng 36 ngàn mục từ được biên soạn trên cơ sở gần ba triệu phiếu tư liệu được hàng chục nhà nghiên cứu cần mẫn sưu tập bằng tay trong nhiều năm trời của Viện Ngôn ngữ học.

GS. Hoàng Phê luôn mong mỏi ngành từ điển học Việt Nam phải tiến xa hơn nữa, phải có những cuốn từ điển cỡ lớn, có những tổ chức chuyên biên soạn và xuất bản từ điển như Larousse, Oxford. Rời Viện ngôn ngữ học, về hưu, GS. Hoàng Phê vẫn tiếp tục say mê với việc làm từ điển.

Từ điển này đã thu thập được thêm một số lượng không nhỏ những từ ngữ cũ, từ ngữ cổ và những từ ngữ mới (như a bảo, ATM, cúm gà, múa lân, sàn giao dịch, sao la, thuỷ cầm, thư thoại, website,…), đã bổ sung được những nghĩa từ mới được phát sinh trong quá trình sử dụng ngôn ngữ thời gian gần đây (như nghĩa của “làm giá” trong “có hiện tượng làm giá chứng khoán”, “câu kết với nhau làm giá để thao túng thị trường”). Cuốn Từ điển cũng trở nên hay hơn, sinh động và có tính thuyết phục hơn nhờ những thí dụ minh họa được trích dẫn từ rất nhiều tác phẩm của nhiều tác giả trên khắp mọi miền đất nước.

Cuốn Từ điển tiếng Việt dày gần 2.000 trang vừa ra mắt bạn đọc với gần 46 ngàn mục từ, gần 54 ngàn nghĩa và hơn 73 ngàn thí dụ minh họa, là một công trình đồ sộ mang dấu ấn sâu đậm của GS. Hoàng Phê.

Một điểm nổi bật nữa của cuốn Từ điển tiếng Việt mới này là, có chữ Hán đi kèm các mục từ Hán-Việt. Trong 45.757 mục từ của từ điển có 15.901 mục từ Hán-Việt (chiếm 34,75%), trong đó có khoảng 1/4 nghĩa của từ không dính dáng gì đến nghĩa của từ Hán gốc hay thậm chí hoàn toàn không có trong tiếng Hán. Ngoài ra còn có nhiều mục từ gốc Pháp, Anh, Ấn hay Chàm và tổng cộng số mục từ có gốc nước ngoài chiếm khoảng 35%. Đấy là những con số thống kê có ý nghĩa. Nó cho thấy ngôn ngữ là một cơ thể sống, có vay, có mượn, có “hội nhập”, có biến dị, v.v. Và việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt không có nghĩa là phải loại bỏ những từ vay mượn, càng không có nghĩa nhất thiết phải bám vào nghĩa của từ gốc xuất xứ. Tất nhiên những dữ liệu mà cuốn từ điển mang lại (ở dạng điện tử, có phân loại, dễ thống kê) chỉ là những dữ liệu ban đầu giúp cho các nhà khoa học nghiên cứu. Còn có ý nghĩa hơn khi tính tần suất sử dụng thực tế (trong sách báo, trong khẩu ngữ hàng ngày) của mỗi mục từ và từ đó tính ra tỷ lệ sử dụng trung bình của các loại từ, như từ Hán Việt chẳng hạn. Thí dụ về phổ phân bố các vần, phân bố từ Hán-Việt theo vần.

Trên thực tế, cuốn sách Từ điển Tiếng Việt – Hoàng Phê của Viện Ngôn ngữ học đã là nguồn tra cứu, trích dẫn đáng tin cậy của hầu hết các bài viết, sách chuyên khảo, đặc biệt là các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ, khoá luận tốt nghiệp khi phân tích ý nghĩa của các đơn vị từ ngữ tiếng Việt, là cẩm nang tra cứu không thể thiếu của tất cả những người cầm bút, dù đó là nhà văn, nhà thơ, hay nhà báo, kể cả các nhà giáo giảng dạy tiếng Việt. Đây là cuốn từ điển giải thích tiếng Việt có chất lượng và uy tín cao nhất so với bất cứ một cuốn từ điển giải thích tiếng Việt nào khác hiện có trên thị trường sách báo ở Việt Nam.